Abdürrahman Fatalibeyli-Düdanginski
| Abdürrahman Fatalibeyli-Düdanginski | |
|---|---|
 | |
| Lakabı | Fetheli Bey |
| Doğum | 12 Haziran 1908 Şerur, Erivan Guberniyası, Rus İmparatorluğu |
| Ölüm | 22 Kasım 1954 (46 yaşında) Münih, Batı Almanya |
| Bağlılığı |  Sovyetler Birliği Almanya |
| Branşı | Kızıl Ordu Heer |
| Hizmet yılları | 1939-1941 1943-1945 |
| Rütbesi | Binbaşı |
| Çatışma/savaşları | II. Dünya Savaşı |
| Sonraki işi | Radio Liberty Azerice Masası Başkanı |
Abdürrahman Fatalibeyli-Düdanginski (Абдулрахман Фаталибейли-Дудангинский / Əbdürrəhman Fətəlibəyli-Düdənginski, asıl adı: Або Алиевич Дудангинский / Əbo Əliyeviç Düdənginski, 12 Haziran 1908; Şerur, Erivan Guberniyası, Rus İmparatorluğu - 1954; Münih, Batı Almanya), Azeri asıllı SSCB'li asker. Kızıl Ordu'da Binbaşı ve Nazi Almanyası'nda Wehrmacht'ın subayı. Abo Alioğlu Fatalibeyli-Dudanginskiy,[1] Fethali Beyli Dudanginsky veya Fetheli Bey olarak da bilinir.[2] Almanlara esir düştüğünde yüksek rütbeli ve Müslüman olduğu için öldürülmemiştir.
Sovyetler Birliği
[değiştir | kaynağı değiştir]1908'de Erivan Guberniyası'na bağlı Şerur Uyezdi'nin (bugünkü Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'ne bağlı Şerur) Düdangi köyünde doğdu.[3] Soyu Safevilerden gelen Neso Han lakaplı İsmail Han'ın torunudur. Babası Ali Bey, 1910 yılında zehirlenerek ölmüştür. Fatalibeyli, önce Tiflis'e giderek harp okulunda okudu.[4] Ardından Leningrad'a taşınıp Komünist Partisi'ne üye oldu. 1935-1936 yılları arasında Moskova'da bulunan Frunze Askerî Akademisi'nde okudu ve 1936'da ordudan ihraç edildi.[3] 1937 yılında Leyla Kazıyeva ile evlendi. 1938 yılında Leningrad'da ilk evladı Ali dünyaya gelmiştir. 1939 yılında,[4] II. Dünya Savaşı başlar başlamaz tekrar orduya çağrılıp Finlandiya cephesine yollandı. Orada gösterdiği başarısıyla Kızıl Yıldız Nişanı aldı ve 1941'de binbaşlığa yükseltildi. Eylül'de 1941'de Baltık cephesinde Almanya'ya esir düştü.[3]
Nazi Almanyası
[değiştir | kaynağı değiştir]SD subayı ve Einsatzgruppe D'nin komutan yardımıcısı SS-Obersturmführer Heinz Schubert'in tercümanı olarak 1942'de Kuzey Kafkasya'da bulunmuştur. Berlin'deki Azerbaycan Ulusal Komitesi'nin kültür işleri sorumlusu seçilen Cabbar Ertürk'e göre Türkçesi zayıftı.[5]
Abbas Atam Alibekov ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin Maliye Bakanı Mehmet Ali Emircan'ın oğlu olup Galatasaray Lisesi'nde okumuş Fuad Emircan[6] ile birlikte Azerilere önderlik etti.[7][8]
Azeri Lejyonu'nu kurmasını önerdiğinde Alman Dışişleri Bakanlığı önce şüpheli baktı.[3]
Kafkasya Seferi'nde Ordular Grubu A 17. Ordu'yu teşkil eden kolordulardan 46. Dağcı Kolordusu'na bağlı 4. Dağcı Tümeni'nin bünyesinde Major R. Gloger komutasındaki 804. "Aslan" 'ın kurmay subay olarak Rostov'tan Armavir'e ve oradan Malaya Laba Nehri kenarındaki Bagovskaya'ya geçti. Kuban Köprübaşısına çekildiğinde 4 Şubat'ta tabur komutanı Gloger'in ölmesinden Mart ayında Yüzbaşı Sharrenburg'un komutanlığına getirilmesine kadar geçici olarak tabura komuta etti.[9]
Daha sonra cephede başarılar elde etti ve Almanya'ya dönüp 1943'te sevk dairesi (daha sonra ulusal temsilcilik haline dönüştürüldü)'nin Azeri İrtibat Heyetine tayin edildi ve Nazi Almanyası'nın kukla organizasyonu olan Azerbaycan Ulusal Komitesi'nin başkanlığına oy birliğiyle seçildi.[3]
Teslimiyet ve Soğuk Savaş
[değiştir | kaynağı değiştir]22 Nisan 1945'te Cabbar Ertürk ve haftalık gazetesi Azerbaycan 'ın yaz işleri müdürü Celil İskender ve yazarlarından Latif ile birlikte Berlin'den ayrılarak Kuzey İtalya'ya geçerek Bergamo'da ABD Kara Kuvvetleri'ne teslim oldu.[10] Daha sonra Montecatini'deki kampa yerleştirildi. 1946'te serbest göçmen statüsünü aldı ve ailesi, arkadaşları ve onların ailesiyle birlikte Bari'ye oradan Santa Maria al Bagno'daki göçmen kampına geçti.[11]
Roma'ya yerleşip Sovyet karşıtı ve İslam yanlısı kitapçıkları yayımlamaya başladı. Bu kitapçıklar Filistin'li Araplarının dikkatlerini çekti ve 1948'de Mısır'a davet edilerek askerî danışmanı oldu. Kendisinin anlattığına göre, Mısır'dayken ABD ve Birleşik Krallık istihbaratıyla temasa geçti.[3]
Kasım 1953'te Batı Almanya'nın Münih-Alpenplatz'ta bulunan Radio Liberty'in Azerice Masası başkanı oldu. 22 Kasım 1954'te ölü bulundu. KGB ajanı (Mihail İsmailov[3] / Mikayıl İsmayılov) tarafından öldürüldüğü düşünülmektedir.[12][13]
İlgili kitaplar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Nəsiman Yaqublu. "Əbdürrəhman Fətəlibəyli-Düdənginski". 27 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Patrik von zur Mühlen (Nisan 2006). "Gamalıhaç ve Kızılyıldız Arasında: İkinci Dünya Harbi'nde Sovyet Doğu Halkları". Şema Yayınevi. ss. s. 132. ISBN 975-9158-05-1.
- ^ A. Ahat Andican (2003). "Cedidizm'den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi". İstanbul: Emre Yayınları. ss. s. 514. ISBN 975-8496-52-2.(Bu kitabın tüm yayın hakları yazarına aittir. Kaynak gösterilmek suretiyle alıntı yapmak mümkündür. Belgelerin ve fotoğrafların tıpkı basımı içlin yazılı izin almak gereklidir. Kitap kısmen veya tamamen çoğaltılıp yayımlanamaz.)
- ^ a b c d e f g Arch Puddington (2003). "Broadcasting Freedom: The Cold War Triumph of Radio Free Europe and Radio Liberty". University Press of Kentucky. ss. s. 228-229. ISBN 978-0-8131-9045-7.
- ^ a b Əli Əliyev (1997). Əlincə yaddaşı, Naxçıvan, 1914-1992. Bakı: Gənclik.
- ^ Cabbar Ertürk (Şubat 2005). "Bir Türk'ün II. Dünya Harbi Hatıraları". İstanbul: Turan Kültür Vakfı. ss. s. 142. ISBN 975-7893-41-2.
- ^ Cabbar Ertürk. a.g.e. ss. s. 166.
- ^ Patrik von Zur Mühlen (1971). "Zwischen Hakenkreuz und Sowjetstern". Droste Verlag. ss. s. 111-115. ISBN 9783770002733.
- ^ Patrik von Zur Mühlen. "Gamalıhaç ve Kızılyıldız Arasında". ss. s. 126-133.
- ^ Joachim Hoffmann, Kaukasien 1942/1943: Das deutsche Heer und die Orientvölker der Sowjetunion, Rombach Verlag, Freiburg im Breisgau, 1991, ISBN 3-7930-0194-6, S. 221-222.
- ^ Ertürk. a.g.e. ss. s. 254-255.
Baltık'ta oturan eşi Leyla ve oğlu Ali'yi aylar önce Karlsbad'a ve sonra Kuzey İtalya'ya gönderdi
- ^ Cabbar Ertürk. a.g.e. ss. s. 267.
- ^ "Радио Свобода" (Rusça). Radio Svoboda. 23 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009.
- ^ "Der Spiegel" (Almanca). Spiegel Wissen. 25 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009.